Boek/blog: Wat iedereen zou moeten weten over klimaatverandering
Nemo Kennislink over het boek: "Hoe en waarom verandert het klimaat en hoe weten we dat eigenlijk? Dat vertelt klimaatwetenschapper Bart Verheggen in dit nuchtere, heldere en overzichtelijke boek."
NRC: ''Al twaalf jaar vecht Bart Verheggen tegen de „lulverhalen” van klimaatsceptici. Nu heeft hij over het onderwerp ook een boek geschreven. „Ik hoop dat m’n boek werkt als een soort vaccin tegen die flauwekul.”
Volg Bart Verheggen en zijn klimaatblog Klimaatveranda:
Samenvatting van het boek
1. Het maatschappelijk klimaatdebat
Over de basale inzichten zijn wetenschappers het in hoge mate eens: de aarde warmt op en dat komt voornamelijk door de mens. In het publieke debat worden deze conclusies echter vaak in twijfel getrokken of zelfs ronduit ontkend. Wat drijft mensen om goed begrepen natuurkunde niet te willen accepteren? Het antwoord heeft in veel gevallen te maken met iemands ideologie en wereldbeeld. Discussies over een wetenschappelijk detail verzanden inderdaad maar al te vaak in een tirade over het overheidsbeleid. In de maatschappelijke dynamiek van politiek, economische belangen en media blijken pseudosceptische standpunten meer aandacht en gewicht te krijgen dan ze wetenschappelijk gezien verdienen.
2. De basis: energie, temperatuur en broeikaseffect
Al sinds de 19e eeuw weten we dat sommige gassen, zoals kooldioxide, methaan en waterdamp, warmtestraling absorberen. Als een soort ‘deken’ beperken broeikasgassen daardoor het warmteverlies van een planeet. Zonder broeikaseffect zou het aardoppervlak zo’n 33°C kouder zijn. Door meer broeikasgassen in de atmosfeer te brengen maken we die figuurlijke deken dikker, waardoor de aarde meer warmte vasthoudt.
3. De rol van CO2 in het klimaat
De huidige CO2-concentratie is hoger dan in de afgelopen paar miljoen jaar is voorgekomen, en stijgt ongekend snel. De koolstofatomen in de CO2 wijzen uit dat deze toename voornamelijk is veroorzaakt door het verbranden van fossiele brandstoffen zoals olie, gas en steenkool. We stoten zelfs meer CO2 uit dan er in de atmosfeer bijkomt. De rest wordt opgenomen door oceanen (die daardoor verzuren) en door extra bomen- en plantengroei. De CO2-concentratie zal nog vele duizenden jaren hoger blijven dan van nature het geval zou zijn geweest. Ook in het verre verleden hebben veranderingen in het CO2-gehalte van de atmosfeer grote invloed gehad op het klimaat.
4. Het klimaat verandert in hoog tempo
Het aardoppervlak is nu ruim 1°C warmer dan toen systematische metingen begonnen eind 19e eeuw. Dat lijkt weinig, maar bedenk dat tijdens de laatste ijstijd het aardoppervlak ‘slechts’ een graad of vijf kouder was dan nu. Vanwege natuurlijke variatie gaat de opwarming natuurlijk met ups en downs. Als gevolg van de opwarming krimpen gletsjers, neemt de hoeveelheid zee-ijs in het Noordpoolgebied af, smelt er steeds meer ijs van de grote ijskappen, stijgt de zeespiegel en treden er allerlei veranderingen op in ecosystemen.
5. Oorzaken van klimaatverandering
Klimaatmodellen, waarin de kennis van het klimaatsysteem in wiskundige formules is gevat, kunnen de geobserveerde opwarming goed simuleren - maar alleen als zowel natuurlijke als menselijke factoren worden meegenomen. De menselijke oorzaak van de huidige opwarming wordt bevestigd door specifieke ‘vingerafdrukken’ van het versterkte broeikaseffect. Zo blijkt uit metingen vanaf satellieten en vanaf de grond dat de aarde inderdaad meer warmtestraling vasthoudt. Daarentegen is de zonneactiviteit sinds de jaren ’50 van de vorige eeuw juist iets gedaald.
6. De toekomst zal het leren
De opwarming die we in de toekomst kunnen verwachten hangt sterk af van hoeveel broeikasgassen wij nog gaan uitstoten met z’n allen. Daarom kunnen er alleen conditionele voorspellingen worden gedaan, gebaseerd op mogelijke emissiescenario’s. Als de emissies heel snel worden teruggeschroefd (zoals in het RCP2.6 scenario) kan de opwarming beperkt blijven tot onder twee graden ten opzichte van het pre-industriële niveau. Zonder enige vorm van klimaatbeleid (zoals in het RCP8.5 scenario) zal de aarde aan het eind van deze eeuw zo’n drieënhalf tot zes graden zijn opgewarmd, wat het aangezicht van de planeet compleet zou veranderen.
7. Gevolgen van klimaatverandering
Klimaatverandering kan vele en verstrekkende gevolgen hebben, bijvoorbeeld voor de zeespiegel, waterhuishouding, biodiversiteit, gezondheid, voedselvoorziening, extreem weer, etc. Door de hogere temperaturen neemt de verdamping toe, wat tot droogte kan leiden en een grotere kans op bosbranden. Extreme neerslag neemt echter eveneens toe, met wateroverlast tot gevolg. Zeespiegelexperts waarschuwen dat zelfs een rijk land als Nederland op een gegeven moment misschien een gecontroleerde terugtrekking zal moeten overwegen vanwege de stijgende zeespiegel.
8. Wat nu? Er zijn dingen die we kunnen doen!
We zullen ons hoe dan ook moeten aanpassen aan een veranderend klimaat. Om de opwarming te beperken zullen we daarnaast de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen fors moeten reduceren. Aangezien we nu nog voornamelijk van fossiele brandstoffen afhankelijk zijn is een energietransitie daarbij van wezenlijk belang. Technisch en economisch is er veel mogelijk, maar de politieke werkelijkheid blijkt weerbarstig: wereldwijd stijgt de uitstoot nog steeds. Het tempo waarin we de omslag naar een CO2-neutrale economie maken beïnvloedt de mate van opwarming waarmee de mensheid voor vele duizenden jaren te maken zal hebben.
